Năm 2015, Đề án "Xã hội hóa cung cấp phương tiện tránh thai và dịch vụ kế hoạch hóa gia đình/sức khỏe sinh sản (KHHGĐ/SKSS) tại khu vực thành thị và nông thôn phát triển giai đoạn 2015 – 2020" (Đề án 818) được phê duyệt triển khai với mục tiêu từng bước nâng cao nhận thức của người dân về xã hội hóa các phương tiện tránh thai, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng phương tiện tránh thai; cung ứng dịch vụ KHHGĐ/SKSS chất lượng cho người dân đảm bảo sự công bằng xã hội và tính bền vững của chương trình DS-KHHGÐ.
Thời gian qua, Đề án đã được triển khai tại nhiều địa phương trên cả nước, đem lại kết quả bước đầu đáng ghi nhận, góp phần giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước đồng thời giúp thay đổi cách nghĩ của người dân trong việc chủ động sử dụng phương tiện tránh thai, hàng hoá chăm sóc sức khoẻ sinh sản có chất lượng.
Đội ngũ cộng tác viên dân số bị cắt giảm gây khó khăn trong việc thực hiện công tác dân số ở địa phương. Ảnh N.Mai
Tuy nhiên, theo nhận định của Ban Quản lý Đề án 818 (Tổng cục DS-KHHGĐ), hiện nay, tại nhiều địa phương, việc triển khai Đề án vẫn còn gặp nhiều khó khăn nhất định. Theo đó, một số cấp ủy, chính quyền đôi khi còn chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm của địa phương, thiếu quyết liệt trong chỉ đạo, thực hiện chủ trương xã hội hóa công tác y tế, dân số.
Bên cạnh đó, một bộ phận người dân vẫn có thói quen được bao cấp dịch vụ chăm sóc SKSS/KHHGĐ từ rất nhiều năm qua, khi không còn được cấp phát mà phải tự bỏ tiền mua thì chưa dễ dàng thay đổi và chấp nhận ngay.
Ngoài các khó khăn trên, một trong những khó khăn lớn và hiện hữu nhất đối với công tác dân số nói chung cũng như công tác xã hội hóa phương tiện tránh thai, hàng hóa, dịch vụ chăm sóc SKSS/KHHGĐ hiện nay là sự thay đổi về tổ chức bộ máy DS-KHHGĐ ở địa phương. Điều này đã gây ảnh hưởng rất lớn đến việc triển khai các hoạt động và hiệu quả của Đề án.
Chẳng hạn, theo báo cáo của Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh Lạng Sơn, trong những năm qua, hệ thống mạng lưới dân số có sự biến đổi mạnh trên cơ sở thực hiện việc sáp nhập Trung tâm Dân số - KHHGĐ vào Trung tâm Y tế huyện và sáp nhập các xã. Điều này dẫn đến sự thay đổi cán bộ làm chuyên trách dân số tuyến huyện kéo theo việc đề xuất, tham mưu cho cấp ủy, chính quyền tuyến huyện bị hạn chế.
Cùng với đó, cộng tác viên dân số thôn bản kiêm nhiệm nhiều việc và một số cộng tác viên dân số giảm sự nhiệt tình trong công tác, ở một số cụm dân cư ở khối phố không bố trí được cộng tác viên dân số. Những cán bộ làm công tác dân số hầu hết là cán bộ mới, chưa được đào tạo nghiệp vụ dân số nên thiếu kinh nghiệm, lúng túng trong việc triển khai nhiệm vụ.
Mặt khác, theo Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh Lạng Sơn, hiện thù lao chi trả cho đội ngũ cộng tác viên dân số bị cắt giảm mạnh, thậm chí không còn sau Quyết định số 1125/QĐ-TTg ngày 31/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình mục tiêu Y tế-Dân số và Nghị quyết số 02/NQ-HĐND ngày 31/3/2020 của HĐND tỉnh Lạng Sơn nên ảnh hưởng rất lớn đến tâm tư, tình cảm, trách nhiệm của đội ngũ làm công tác dân số ở cơ sở.
Đây cũng là thực trạng khó khăn chung của rất nhiều địa phương trên cả nước khi thực hiện công tác DS-KHHGĐ trên địa bàn, trong đó có việc thực hiện Đề án 818. Theo lãnh đạo Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh Khánh Hòa, trong quá trình triển khai Đề án 818 cũng như các chương trình, hoạt động khác của ngành Dân số, vai trò của cộng tác viên dân số ở các địa phương rất quan trọng. Họ là những người sinh sống tại địa bàn, am hiểu nếp sinh hoạt, tâm tư tình cảm của người dân nên việc vận động người dân thực hiện, tiếp cận đề án có nhiều thuận lợi.
Tuy nhiên, hiện nay, đội ngũ cộng tác viên dân số bị cắt giảm nhiều, không ổn định, thường xuyên thay đổi trong khi thù lao thấp và chậm cấp phát. Điều này ảnh hưởng đến tâm lý và nhiệt huyết trong quá trình công tác, từ đó, làm giảm hiệu quả thực hiện các chương trình, dự án ở địa phương.
Quỳnh Trang
